Het auteursrecht heeft betrekking op een immaterieel werk van letterkunde of kunst, dat moet worden onderscheiden van de materiële drager ervan (een CD, een boek, een USB-sleutel, enz.). De koper van een stoffelijke zaak waarin een werk is verwerkt, heeft niet noodzakelijkerwijs auteursrecht op dat werk en kan het niet gebruiken op een wijze die inbreuk zou maken op het auteursrecht.
Voorbeelden:
Ik koop een Hooverphonic CD. Het werk bestaat uit de liedjes die op deze CD zijn opgenomen. Het medium van het werk is de CD.
Het feit dat ik eigenaar ben van de CD geeft mij niet het recht om gebruik te maken van het werk waarop auteursrechten rusten, zoals het maken van kopieën of het lied op het internet zetten.
De eigenaar van een schilderij van Magritte heeft geen auteursrecht op het werk. Hij kon dus niet besluiten om er foto’s van te maken en ze bijvoorbeeld te verspreiden, hoewel hij de eigenaar van het schilderij was. Dat komt omdat hij kopieën van het werk zou maken, een handeling die onder het auteursrecht valt.
Lees: Wat is auteursrechtelijke bescherming?
Zoals hierboven in het deel over het auteursrecht is uiteengezet, heeft de maker/verkoper van NFT’s er belang bij zich te beschermen door specifieke contractuele clausules of voorwaarden met betrekking tot zijn intellectuele eigendom.
De eigenaar van een plastisch of grafisch werk, een NFT, beschikt dus alleen over deze rechten zoals bepaald in het Wetboek van economisch recht:
Het recht om het werk tentoon te stellen
Tenzij anders overeengekomen of gebruikelijk, brengt de overdracht van een werk van beeldende of grafische kunst een verbod mee om andere identieke kopieën te maken. “
De aankoop van een kunstwerk geeft de eigenaar ervan dus niet het recht om het te verspreiden.
Het recht om een werk tentoon te stellen kan dus worden herroepen, aangezien deze bepaling suppletief is (“Tenzij anders overeengekomen”).
Dit recht moet zo worden uitgelegd dat de eigenaar alleen het recht heeft om het tentoon te stellen zoals het is. Hij mag er geen enkele wijziging in aanbrengen (ook dat zou een inbreuk op de integriteit van het werk zijn). Ten slotte zij erop gewezen dat het recht om het werk tentoon te stellen niet mag worden verward met de economische rechten van verhuur en uitlening.
De verbintenis van de kunstenaar om geen andere kopieën van het werk te maken
De controle op dit verbod is bijzonder gemakkelijk voor NFT’s. Het doel van een cryptografisch token of NFT, dat een digitaal object zoals een afbeelding, een video- of een audiobestand voorstelt, waaraan een digitale identiteit is gekoppeld, is nu juist om de authenticatie ervan mogelijk te maken dankzij het protocol van een blockchain, waardoor het zijn primaire waarde krijgt.
Niet-fungibele penningen zijn derhalve niet onderling verwisselbaar en hun originaliteit en zeldzaamheid worden gewaarborgd door de technologieën van hun creatie, terwijl de wet het maken van andere identieke kopieën verbiedt.
Hoe verifieer ik mijn NFT? Lees: Hoe NFT’s worden getraceerd en geverifieerd.
TENZIJ ANDERS OVEREENGEKOMEN OF GEBRUIKT, HOUDT DE OVERDRACHT VAN EEN WERK VAN BEELDENDE OF GRAFISCHE KUNST HET VERBOD IN OM ANDERE IDENTIEKE EXEMPLAREN TE MAKEN.
De partijen kunnen van deze regel afwijken, zodat het opstellen van een “sui generis” overeenkomst opnieuw waarde kan creëren, vooral op lange termijn.
Wie is verantwoordelijk voor de verkoop van EEN NFT en de mogelijkheid – opgenomen in een smart contract – om X exemplaren te “drukken” (zoals in het geval van oude litho’s) als bijvoorbeeld elk exemplaar op een uitwisselingsplatform ten minste een dergelijk bedrag bereikt? Aangezien blockchain-technologieën gemakkelijk de uitoefening van wederverkooprechten mogelijk maken, worden deze contractuele variaties op het aantal reproducties alleen beperkt door de verbeeldingskracht van de partijen.
Respect voor de integriteit van het werk
Respect voor het werk van de eigenaar
De eigenaar moet altijd het recht van de auteur op de integriteit van het werk eerbiedigen, ondanks de overdracht van de eigendom van het object als zodanig.
Dit recht is bijzonder krachtig omdat de auteur geen schade hoeft te rechtvaardigen, hetgeen een belangrijke nuancering is ten opzichte van de beginselen die in het burgerlijk recht zijn vastgelegd en waaraan advocaten gewend zijn.
Zoals het Hof van Beroep te Brussel in herinnering brengt, is het recht op integriteit evenwel niet absoluut en wordt het beperkt door misbruik van het recht door de houder ervan.
In de rechtspraak en de doctrine wordt reeds lang aandacht besteed aan de gevolgen van wijzigingen die een tweede kunstenaar aanbrengt in het werk van een eerste kunstenaar:
“Eindelijk kan het kunstwerk, een slachtoffer van de tijd, worden gerestaureerd. Ook al moet de gekwalificeerde restaurateur de kwaliteiten van de oorspronkelijke schepping respecteren, toch wordt het gerestaureerde werk een geretoucheerd werk waarvan de oorspronkelijke auteur gedeeltelijk lijkt te zijn verdrongen omdat het niet meer uitsluitend van zijn hand is. Wij voegen daaraan toe dat in sommige gevallen het oorspronkelijke werk zozeer is geretoucheerd dat wij niet langer kunnen beweren ermee te worden geconfronteerd, maar met een nieuw voorwerp.
Deze factoren worden nog versterkt wanneer men ze leest in het licht van het recht dat van toepassing is ten gunste van de kunstenaar, namelijk de bescherming van het auteursrecht, en met name het recht van de kunstenaar om elke verminking van zijn werk te verbieden. Een uitstekend voorbeeld hiervan is de amusante restauratie van “Ecce Homo”, een werk van de weinig bekende kunstenaar Elías García Martínez, dat eigendom is van de kerk van het dorp Borja in Spanje. Ter herinnering: Cecilia Giménez, een inwoonster van het dorp, heeft de restauratie van het werk in kwestie op zich genomen. Het resultaat was verrassend! De kunstenaar zelf zou nu niet meer in staat zijn zijn creatie te herkennen. In zekere zin zou men kunnen spreken van een authentiek kunstwerk dat wordt bedekt door een ander kunstwerk dat uiteindelijk zelf origineel is in de zin van het auteursrecht.
De situatie kan als volgt worden samengevat: het kunstwerk is dan gedeeltelijk het resultaat van het werk van een derde, de leerling, de medewerker, de restaurateur en is niet langer het exclusieve werk van de kunstenaar, hetgeen de taak van de authenticatie des te complexer maakt.
Om op ons voorbeeld terug te komen: vanuit juridisch oogpunt is een van de rechten van de auteur het respecteren van de schepping en de integriteit ervan. Tijdens de restauratie van “Ecce Homo” werd dit recht zonder twijfel niet geëerbiedigd. Aangezien het auteursrecht echter beperkt is in de tijd, maakte de beginnende restaurateur zich geen zorgen, want de rechten waren verlopen.
Of het auteursrecht nu van toepassing is of niet, het blijft een feit dat het mislukken van een restauratie schade berokkent aan de eigenaar van het werk, die de waarde van het werk in meer of mindere mate ziet verminderen. Als iemand een ander schade berokkent, moet hij of zij die schade vergoeden, bijvoorbeeld door schadevergoeding te betalen via buitencontractuele aansprakelijkheid”.
Afkomstig van: Alexandre PINTIAU – L’authenticité- Patrimoine et œuvres d’art – Questions choisies – 1re édition 2016 – Larcier – P. 150.
De koper van een NFT moet derhalve de integriteit ervan eerbiedigen en mag deze, tenzij anders overeengekomen, niet geheel of gedeeltelijk wijzigen.
Wat de wijziging of de vernietiging van het werk betreft
Het abusus berust dus bij de eigenaar van de NFT die het “ding”, zijnde het digitale werk met een daaraan verbonden digitale identiteit, heeft verkregen. Hij heeft het recht om de NFT te verkopen of te vernietigen.
Het conflict blijkt onmiddellijk uit het feit dat de kunstenaar zijn volledige auteursrecht behoudt, zelfs in geval van verkoop, met inbegrip van het recht om zich te verzetten tegen elke wijziging of verandering van het werk (artikel XI . 165, § 2 CDW).
Wij bevinden ons dus in een conflict tussen twee rechten van gelijke waarde, waarvan het ene het recht van de eigenaar is, dat is gebaseerd op het Burgerlijk Wetboek, en het andere een van de morele rechten van de auteur, dat is vastgelegd in het Wetboek van economisch recht. Hoe kunnen zij dan worden onderscheiden? De doctrine vat de beslissingen met betrekking tot een dergelijk geval samen door het beginsel van “afweging”, waarbij de rechter, afhankelijk van de feiten van de zaak, ten gunste van de ene of de andere partij moet beslissen.
Ook hier zal het nodig zijn om met de maker/verkoper van de NFT, bewerkingen of varianten die de koper in het werk wenst aan te brengen, te contracteren.
Wat betreft het volgrecht
De clausules betreffende deze latere en toekomstige vergoedingen, hun bedrag of berekeningswijze (in het algemeen degressief naar gelang van het bedrag van de verkoop), hun wijze van inning en betaling aan de auteur, hun eventuele uitzonderingen qua duur of bedrag, de eventuele verbodsbepalingen inzake wederverkoop (bijvoorbeeld onder een bepaalde drempel, enz.), de wijzen van geschillenbeslechting, de bevoegde jurisdictie, enz. moeten allemaal goed worden geformuleerd. De autonomie van de wil speelt hier nog steeds een overheersende rol en de partijen hebben er baat bij hun overeenkomst te formaliseren en contractueel vast te leggen.
SMART CONTRACTEN maken het mogelijk automatisch inkomsten te innen voor makers/verkopers van NFT’s bij de wederverkoop van hun werken.
Nu moeten deze contractuele bepalingen nog in overeenstemming worden gebracht met de dwingende rechtsregeling die voortvloeit uit een Europese circulaire: het droit de suite.
Voorwaarden voor de toepassing van het volgrecht
De kwestie van het volgrecht werd in 2001 eengemaakt door de Europese Richtlijn 2001/84/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 september 2001 betreffende het volgrecht ten behoeve van de auteur van een oorspronkelijk kunstwerk.
In de eerste overwegingen van de richtlijn wordt het volgrecht gedefinieerd en wordt het beginsel uiteengezet:
- Op het gebied van het auteursrecht is het volgrecht het niet-overdraagbare en onvervreemdbare recht van de auteur van een oorspronkelijk werk van grafische of beeldende kunst om economisch belang te hebben bij de opeenvolgende wederverkopen van het betrokken werk.
- Het volgrecht is een recht van spaarzame aard dat de auteur-kunstenaar in staat stelt een vergoeding te ontvangen naarmate het werk opeenvolgend wordt vervreemd. Het voorwerp van het volgrecht is het materiële werk, d.w.z. de drager waarin het beschermde werk is opgenomen.
- Het volgrecht heeft ten doel te waarborgen dat de auteurs van werken van grafische of beeldende kunst een economisch aandeel hebben in het succes van hun scheppingen. Zij beoogt het evenwicht te herstellen tussen de economische situatie van de auteurs van werken van grafische of beeldende kunst en die van de andere scheppende kunstenaars die voordeel hebben bij de successieve exploitatie van hun werken.
- Het volgrecht is een integrerend deel van het auteursrecht en een essentieel prerogatief voor de auteurs. Het opleggen van een dergelijk recht in alle lidstaten beantwoordt aan de noodzaak om een passend en uniform niveau van bescherming voor de scheppende kunstenaars te waarborgen.
Dit is de bepaling in de Belgische wet:
“Art. XI.175. van het Wetboek van economisch recht: 1 § 1. Voor elke doorverkoop van een oorspronkelijk kunstwerk waarbij beroepsbeoefenaren op de kunstmarkt als verkoper, koper of tussenpersoon optreden, is de verkoper na de eerste overdracht door de auteur aan de auteur een onvervreemdbaar volgrecht verschuldigd, waarvan geen afstand kan worden gedaan, zelfs niet op voorhand, berekend over de doorverkoopprijs.
Onder “oorspronkelijk kunstwerk” in de zin van deze afdeling worden verstaan werken van grafische of beeldende kunst, zoals schilderijen, collages, schilderijen, tekeningen, gravures, prenten, lithografieën, beeldhouwwerken, tapisserieën, keramiek, glaswerk en foto’s, mits het gaat om door de kunstenaar zelf vervaardigde scheppingen of kopieën die als oorspronkelijke kunstwerken worden beschouwd.
Kopieën van onder deze afdeling vallende kunstwerken, die door de kunstenaar zelf of onder zijn verantwoordelijkheid in beperkte oplage zijn vervaardigd, worden voor de toepassing van deze afdeling als oorspronkelijke kunstwerken beschouwd. Dergelijke kopieën worden normaliter genummerd of gesigneerd of anderszins door de kunstenaar naar behoren gemachtigd.
§ 2. Het volgrecht is evenwel niet van toepassing op een doorverkoop wanneer de verkoper het werk minder dan drie jaar voor de doorverkoop rechtstreeks van de kunstenaar heeft verworven en de doorverkoopprijs niet meer dan 10.000 euro bedraagt. De bewijslast dat aan deze voorwaarden is voldaan, rust op de verkoper.
§ 3. Het volgrecht komt toe aan de erfgenamen en andere rechtverkrijgenden van de auteurs overeenkomstig de artikelen XI.166 en XI.171.
§ 4. Onverminderd de bepalingen van internationale verdragen, is de wederkerigheid van toepassing op het droit de suite.”
Aangezien het NFT een grafisch of plastisch werk is en in principe origineel, valt het dus onder het volgrecht indien de verkoop geschiedt door kunstbeoefenaars en de wederverkoopprijs hoger is dan 2.000 euro exclusief BTW.
“Art. XI.176. van het Wetboek van economisch recht: “Het volgrecht wordt berekend op de verkoopprijs vóór belasting, op voorwaarde dat deze ten minste 2.000 euro bedraagt. Om ongelijkheden weg te werken die negatieve gevolgen hebben voor de werking van de interne markt, kan de Koning het bedrag van 2.000 euro wijzigen, zonder evenwel een bedrag hoger dan 3.000 euro te kunnen vaststellen. Het bedrag van het volgrecht wordt als volgt vastgesteld:
– 4% voor het deel van de verkoopprijs tot 50.000 euro;
– 3% voor het gedeelte van de verkoopprijs tussen EUR 50.000,01 en EUR 200.000;
– 1% voor het gedeelte van de verkoopprijs tussen EUR 200.000,01 en EUR 350.000;
– 0,5% voor het gedeelte van de verkoopprijs tussen 350.000,01 EUR en 500.000 EUR;
– 0,25% voor het deel van de verkoopprijs dat 500.000 euro overschrijdt.
Het totale bedrag aan rechten mag echter niet hoger zijn dan 12.500 euro.”
De begunstigde is logischerwijze de kunstenaar. Dit is een onvervreemdbaar recht, gelet op het feit dat vanaf het overlijden van de auteur zijn erfgenamen en andere rechthebbenden er gedurende 70 jaar van kunnen profiteren.
In wezen voldoen het veilinghuis, de galeriehouder, de kunsthandelaar en de tussenpersonen die een verkoper in staat stellen in contact te komen met een koper aan deze voorwaarde (Alexandre PINTIAU – Le point sur les récents changements en matière de droit de suite- Patrimoine et œuvres d’art – Questions choisies – 1re édition 2016 – Larcier – P. 208.).
Kunnen NFT-wisselplatforms worden beschouwd als gekwalificeerde tussenpersonen om de uitoefening van volgrechten door verkopende kunstenaars te erkennen? Blijkt uit de algemene voorwaarden van deze on-linesites dat een dergelijke bedoeling bestaat? Zijn het in feite moderne kunstgalerijen die natuurlijk aan dezelfde regels moeten worden onderworpen?
Wat is een kunstgalerie?
Een kunstgalerie is in het algemeen een openbare of particuliere plaats die speciaal is ontworpen om kunstwerken in het kader van tijdelijke of permanente tentoonstellingen aan een bezoekend publiek te tonen en ten toon te stellen. De openbare kunstgalerie kan worden geïntegreerd in een institutionele structuur zoals een museum, maar kan ook een op zichzelf staande tentoonstellingsruimte zijn. De particuliere kunstgalerie, die meer in het bijzonder voor de verkoop bestemd is, is ook een plaats van tentoonstelling en ontmoeting, de “etalage” van kunsthandelaars.
De tentoongestelde werken behoren over het algemeen tot de plastische kunsten, zij worden opgehangen: schilderijen, tekeningen, foto’s, of op de grond geplaatst: beeldhouwwerken. Maar u vindt er ook allerhande werken, zoals antieke of hedendaagse meubelen.
De recente ontwikkeling van het Internet heeft de oprichting van virtuele “kunstgalerijen” mogelijk gemaakt, waardoor de geografische beperkingen zijn opgeheven.
Wikipedia – Kunstgalerij
Eén enkel platform voor het beheer van het droit de suite
Bij de codificatie van het COB heeft de Belgische wetgever met deze aspecten rekening gehouden door te voorzien in de oprichting van één enkel platform dat verantwoordelijk is voor het beheer van het volgrecht. Artikel XI . 177 CDE bepaalt dat voor het beheer van het volgrecht één enkel platform wordt gecreëerd door de beheermaatschappijen die het volgrecht beheren. De aangifte van de wederverkoop bedoeld in artikel XI.175, § 1, en de betaling van het volgrecht geschieden via het ene platform.
Wij beschouwen NFT-handelsplatforms als “beroepsbeoefenaren op de kunstmarkt die als verkoper, koper of tussenpersoon bij de wederverkoop betrokken zijn” en zijn daarom verplicht om verkopen aan het enige platform te melden.
“§ 1. Bij doorverkoop in het kader van een openbare veiling zijn de beroepsbeoefenaren op de kunstmarkt die als verkoper, koper of tussenpersoon bij de doorverkoop betrokken zijn, de overheidsfunctionaris en de verkoper hoofdelijk verplicht om de verkoop binnen een maand na de verkoop aan het ene platform te melden. Zij zijn ook hoofdelijk aansprakelijk voor de betaling van de via het enig platform verschuldigde rechten binnen twee maanden na de kennisgeving.”
Voor doorverkopen die niet plaatsvinden in het kader van een openbare veiling, met inbegrip van verkopen die aanleiding hebben gegeven tot de toepassing van artikel XI.175, § 2, zijn de beroepsbeoefenaars uit de kunsthandel die als verkoper, koper of tussenpersoon bij de doorverkoop betrokken zijn, alsook de verkoper, hoofdelijk gehouden om de verkoop binnen de door de Koning bepaalde termijn en op de door de Koning bepaalde wijze aan te melden bij het ene platform. Zij zijn ook hoofdelijk verplicht de via het enig platform verschuldigde rechten binnen twee maanden na de kennisgeving te betalen”.
Het platform is hier beschikbaar: www.resaleright.be.
eResaleRight | Tel : +32(0)2/725.11.75 | contact@resaleright.be
Wie moet het volgrecht betalen?
Artikel XI.175. Het COB bepaalt: § 1. Voor elke doorverkoop van een oorspronkelijk kunstwerk waarbij beroepsbeoefenaren op de kunstmarkt als verkoper, koper of tussenpersoon optreden, is de verkoper na de eerste overdracht door de auteur aan de auteur een onvervreemdbaar volgrecht verschuldigd, waarvan geen afstand kan worden gedaan, zelfs niet op voorhand, berekend over de doorverkoopprijs.
Sinds het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJEU, 26 februari 2015, zaak C41/14) is het in overeenstemming met de richtlijn om bij overeenkomst overeen te komen dat een bepaalde partij de kosten van het volgrecht alleen zal dragen, tot kwijting van de verkoper, niettegenstaande de omzettingen in nationaal recht.
“Europese veilinghuizen zullen deze kans ongetwijfeld aangrijpen en hun algemene voorwaarden dienovereenkomstig aanpassen. Potentiële kopers moeten dus rekening houden met deze mogelijkheid, want concreet zou de op de definitieve veiling vastgestelde prijs kunnen worden verhoogd met (1) de kosten van het veilinghuis (zoals in het verleden) en (2) het bedrag dat overeenkomt met het te betalen droit de suite, in voorkomend geval, onder voorbehoud van het hierboven geanalyseerde artikel 178.”
Wat betreft de originaliteit van werken
Volgens deze doctrine bestaat het auteursrecht in een reeks wettelijke voorrechten die aan de schepper van een werk worden verleend en die hem in staat stellen de intellectuele integriteit van zijn werk te doen eerbiedigen en de economische exploitatie ervan te verzekeren.
Artikel XI.165, § 1 van het Wetboek van economisch recht (hierna “het Wetboek”) bepaalt immers dat:
“De auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het uitsluitend recht het te reproduceren of de reproductie daarvan toe te staan, op welke wijze en in welke vorm ook, hetzij direct, hetzij indirect, tijdelijk of duurzaam, geheel of gedeeltelijk. (…)
De auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het uitsluitend recht het met alle middelen (…) aan het publiek mede te delen (…).
De auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft als enige het recht om toestemming te geven voor de verspreiding onder het publiek, door verkoop of anderszins, van het origineel van zijn werk of kopieën daarvan.
De code bevat geen opsomming van de categorieën van beschermde werken of een beschrijving van de bestanddelen ervan.
In tegenstelling tot bepaalde vooroordelen is het auteursrecht geenszins beperkt tot het artistieke of literaire domein en moet het begrip werk derhalve ruim worden opgevat.
Literair werk verwijst niet alleen naar werken van ‘literatuur’ in de culturele en esthetische zin van het woord (D. VOORHOOF, in F. BRISON & H. VANHEES (eds.), Hommage à Jan Corbet, Larcier, Gent, 2nd ed. VANHEES (eds.), Hommage à Jan Corbet, Larcier, Gent, 2e ed., 2008, p.51).
De hoven en rechtbanken hebben met werken van letterkunde gelijkgesteld een technisch werk (Brussel, 27 februari 1954, T.J., 1954, p. 278.), een handleiding voor videospelletjes (Brussel, 9 november 1972, T.J., 1973, p. 463.), een handleiding voor de gebruiker (Luik, 2 oktober 1992, T.J., 1993, p. 342.) of een wetenschappelijke cursus in de genetica (Brussel (9e ch.), 11 april 1997, A&M, 1997, p.265.).
Opdat een schepping en/of werk auteursrechtelijke bescherming zou genieten, moet aan twee voorwaarden zijn voldaan: het moet oorspronkelijk zijn (en in een vorm gegoten die de wil van de auteur weergeeft om het over te brengen).
Het doel van het auteursrecht is de schepping aan te moedigen, door degenen die zich daaraan wijden de mogelijkheid te bieden deze economische activiteit levensvatbaar en zelfs winstgevend te maken, en de verspreiding van de schepping onder het publiek mogelijk te maken door de scheppers erbij te betrekken.
NFT’s kunnen dus dienen als unieke en moderne oplossingen om originele werken van welke aard dan ook te beschermen met behulp van “slimme contracten” die in de blockchain zijn geschreven.
Op die manier is de intellectuele eigendom van de werken gewaarborgd en gemakkelijk controleerbaar, terwijl de scheppende kunstenaars gedurende de gehele levenscyclus van hun werken inkomsten kunnen ontvangen.
NFT’s kunnen worden gecombineerd met de beschermingsregeling voor handelsmerken (®), octrooien en algemene auteursrechten (©) en de wereld van virtuele universa (metaverse) openstellen voor verdere exploratie.
Zoals bij elke transactie moeten kunstenaars en kopers/verkopers van NFT’s bijzondere aandacht besteden aan de toepasselijke contractuele bepalingen en voorwaarden.
